Pia Dijkstra gunt iedereen een waardig levenseinde

Recht om te sterven

Mensen die hun leven als voltooid beschouwen en het om die reden willen beëindigen kunnen niet beschikken over legale middelen die leiden tot een zachte dood. Met haar initiatiefwet Voltooid Leven maakt Pia Dijkstra zich hard voor wetgeving waarin dit wel mogelijk is. 

In uw wetsvoorstel is te lezen dat u vindt dat mensen het recht hebben om te bepalen wanneer ze sterven. Waarom vindt u dat?
“Tegenwoordig mogen mensen over heel veel dingen in hun leven zelf bepalen. Dat noemen we zelfbeschikking. Het is eigenlijk vreemd dat we, als we op een bepaalde leeftijd komen, alles achter ons ligt en er geen perspectief meer is, we dan niet mogen bepalen dat ons leven klaar is. Dat we dat om die reden mogen beëindigen.”

Zijn er bepaalde voorwaarden waaraan mensen moeten voldoen om dit te kunnen bepalen?
“Als mensen aangeven dat er voor hen geen perspectief meer is, dat het leven ze niets meer biedt en de wil hen ontbreekt om verder te leven. Er zijn nogal wat mensen die vinden dat ze te oud worden. Door goede zorg en nieuwe technologieën doet hun lichaam het nog wel, maar hun levensverhaal is af. In het concept wetsvoorstel heb ik daar als voorwaarde de leeftijd van 75 aan verbonden.”

Waarom denkt u dat 75 hiervoor een geschikte leeftijdsgrens is?
“Door een leeftijdsgrens te stellen wil ik aangeven dat het gaat om mensen die aan het eind van hun leven zijn, die terug kunnen kijken op een voltooid leven. Het gaat dus niet over jongeren die door psychische klachten geen uitweg zien. Het wetsvoorstel komt voort uit het burgerinitiatief Voltooid Leven, waar een leeftijdsgrens van 70 werd genoemd. Maar 80 kan ook, aangezien we over het algemeen steeds langer leven. 75 is dus arbitrair, net als iedere leeftijdsgrens. Eigenlijk zou ik het liefst geen leeftijdsgrens in getallen noemen, maar een inhoudelijke formulering waaruit blijkt dat mensen terug kunnen kijken op een voltooid leven en vanuit die levenservaring kunnen beoordelen dat verder leven hen niets biedt. Daar ben ik nog naar op zoek.” 

In buitenlandse media gaat het niet zelden over Nederlands controversiële ‘death on demand’. Dementerende ouderen en jongeren met psychische aandoeningen krijgen hulp bij het sterven. Hoe kijkt u daar tegenaan?
“Dat valt onder de Euthanasiewet. Daarin is vastgelegd dat ook een psychiater de mogelijk heeft om, als een patiënt daar om vraagt, euthanasie te verlenen. Dat gebeurt niet zomaar, maar als een patiënt ondraaglijk lijdt aan een psychische aandoening, waar vele behandelingen geen resultaat hebben gehad. Daar wordt heel zorgvuldig mee omgegaan. Ik vind het goed dat we in de Euthanasiewet hebben vastgelegd dat ook deze mensen op een waardige manier kunnen sterven.”

Waarin verschilt de Euthanasiewet van uw concept wetsvoorstel? Volgens artsenorganisatie KNMG en de commissie Schnabel is een aparte wet voor voltooid leven niet nodig en is de Euthanasiewet voldoende.
“De Euthanasiewet gaat over mensen met een medische aandoening, mijn wetsvoorstel gaat over mensen die aan het einde van hun leven zijn en voor wie het leven geen perspectief meer biedt. In de Euthanasiewet kan een stapeling van ouderdomsklachten voor sommige, maar niet alle artsen grondslag zijn voor euthanasie. ‘Klaar zijn met leven’ is nu geen officiële grondslag. De commissie Schnabel heeft trouwens alleen literatuurstudie gedaan, geen wetenschappelijk onderzoek gedaan. Daarom is het belangrijk dat het kabinet dat laat doen.”

Staan in de discussie rond dit onderwerp vooral de seculiere partijen tegenover de confessionele, of is er meer aan de hand?
“Je ziet inderdaad dat de confessionele partijen ChristenUnie en SGP, en in iets mindere mate het CDA, geen voorstander zijn van dergelijke wetgeving, maar de lijn is niet zo eenduidig. In de hele samenleving is het een discussie. Daarom is het een legitiem punt voor debat. Ik kreeg laatst een mail van twaalf predikanten die enorme voorstanders zijn, omdat ze daar in hun rol als geestelijke verzorgers dagelijks mee te maken hebben. Ook zijn er mensen die heel liberaal zijn, maar toch tegen dit wetsvoorstel zijn. De tegenstellingen zijn op heel veel fronten te vinden.”

Welke belangrijke punten heeft u nog meer gevonden als het gaat om zulke wetgeving?
“We moeten ervoor zorgen dat mensen op leeftijd zich niet overbodig, tot last of eenzaam voelen en om die reden hun leven willen beëindigen. Daarom wil D66 er, samen met de confessionele partijen, voor zorgen dat de ouderenzorg en voorzieningen voor deze groep mensen in Nederland goed zijn. Dat mensen zich overbodig voelen mag niet de reden zijn dat ze hun leven willen beëindigen.”

En hoe zit dat met eenzaamheid?
“Wat je ziet is dat oudere stellen, als er één ernstig ziek wordt en de ander ouderdomsklachten heeft, samen om euthanasie vragen. Na het verlies van een partner met wie ze het hele leven gedeeld hebben, kunnen mensen het leven ondraaglijk vinden. Ook als ze kinderen en kleinkinderen hebben die aandacht voor ze hebben. Deze mensen lijken niet eenzaam maar ze zijn het intrinsiek wel. Ze zien niet hoe ze nog iets kunnen toevoegen aan hun leven of dat van anderen. Die mensen nemen hun toevlucht soms tot hele nare manieren om te sterven. Ik wil ervoor zorgen dat mensen dat kunnen doen op een waardige manier. Met een middel dat goed werkt en in het bijzijn van mensen die ze  liefhebben. En als mensen het in hun eentje willen doen moet dat ook kunnen. Ik vind dat we de mogelijkheid daarvoor moeten scheppen.” 

Wat is de huidige status van uw initiatiefwet?
“Het is op dit moment nog een conceptwet en ik ben aan het kijken ben wat er verbeterd kan worden. Het kabinet laat een wetenschappelijk onderzoek doen naar de doelgroep. Eind dit jaar zijn die resultaten er. Daarna staat het mij vrij om mijn wetsvoorstel in te dienen. Dat hebben we afgesproken in het regeerakkoord.”

Waarom houdt het kabinet zich zo stil over medische ethiek en vooral het onderwerp voltooid leven?
“Het kabinet heeft gezegd dat het geen initiatief zal nemen met betrekking tot voltooid leven. Wat we hebben afgesproken is dat als er een initiatiefwet vanuit de Kamer komt, deze wel mag worden ingediend. Voor een coalitie waarin het CDA en de ChristenUnie zitten, is dat toch best bijzonder. Ik wil de minister aansporen om als kabinet maatschappelijke debatten te voeren, zoals ook is afgesproken. In de tussentijd ben ik daar zelf al wel mee bezig, bijvoorbeeld door het hier op discussiebijeenkomsten over te hebben.”

U praat erover op zulke discussiebijeenkomsten en houdt lezingen. Hoe ervaart u dit?
“Hoewel je altijd voor- en tegenstanders tegenkomt, verloopt het altijd in goede sfeer. Dat komt omdat ik aangeef dat het een lastig onderwerp is en dat ik het conceptwetsvoorstel wil verbeteren. Ik maak ook altijd duidelijk dat ik niet beoog dat iedereen hier over na moet denken op zijn 75e, maar dat de mogelijkheid bestaat, mocht je het ooit willen. We zeggen niet: jullie mogen er niet meer zijn. We zeggen: wil je er niet meer zijn, dan is die mogelijkheid er, als je oud bent. Dat is een heel ander uitgangspunt. Wat ik veel hoor is dat alleen al het idee dat mensen op een waardige manier hun leven kunnen beëindigen voor heel veel mensen belangrijk is.”

Tot slot: Hoe kunnen we ervoor zorgen dat mensen beter begrijpen wat de mogelijkheden voor levenseinde zijn? Denk aan euthanasie, palliatieve sedatie, versterving en niet-reanimeren.
“Ik wil iedereen die op hogere leeftijd is adviseren daarover na te denken. Maar er ligt ook een actieve rol bij de kinderen en bij de huisarts, waar ouderen over het algemeen toch al vaak komen. Al begrijp ik ook dat het voor kinderen lastig is en dat de huisarts ook andere dingen aan zijn hoofd heeft. Maar als mensen het er niet over willen hebben moeten we dat ook respecteren, een gesprek hierover mag nooit opgelegd worden.”

Pia Dijkstra

Pia Dijkstra is sinds 2010 lid van de Tweede Kamer voor D66. Haar portefeuilles zijn Medisch-ethisch, Geneesmiddelenbeleid en Oorlogsgetroffenen. Daarnaast is ze Voorzitter Commissie Buitenlandse Zaken. Via hervorming in de (ouderen)zorg wil ze Nederland vooruit helpen en toekomstbestendig maken. Eind 2016 diende zij het concept initiatiefwetsvoorstel Waardig Levenseinde in, waarin ze stelt dat mensen met een voltooid leven zelf het recht hebben om te bepalen wanneer ze sterven. 

Als het levenseinde in zicht is 

  • Voltooid leven: Voltooid leven krijgt zijn eigen betekenis in ieder individueel geval, maar wordt doorgaans omschreven als lijden aan het leven en niet de wil hebben om nog door te leven. Alles wat gedaan moest worden is gedaan en verder leven biedt geen perspectief. 
  • Palliatieve sedatie: Het door medicijnen verlagen van het bewustzijn van een patiënt in de laatste levensfase, zodat de klachten niet bewust worden meegemaakt. Palliatieve sedatie beëindigt het leven van een patiënt niet.
  • Versterving: Niet overgaan tot kunstmatige toediening van vocht en voedsel bij mensen die stervende zijn. 
  • Niet-reanimeren: Geen enkele vorm van hartmassage, elektroconversie of beademing wordt toegepast bij acuut falende of ontbrekende bloedsomloop en (of) ademhaling.
  • Euthanasie: Het leven van een patiënt die uitzichtloos en ondraaglijk lijdt op een waardige manier beëindigen door het toedienen van medicijnen. Euthanasie is altijd uit vrije wil.