Sociaal netwerk is cruciaal in zelfredzaamheid

Gemeenten worstelen nog altijd met zelfredzaamheid en participatie de uitgangspunten van de wet maatschappelijke ondersteuning Wmo). ANBO is niet verbaasd en pleit opnieuw voor meer aandacht voor het versterken van het sociale netwerk bij mensen die ziek of minder zelfstandig worden. Niet het ziektebeeld, maar het gebrek aan familie, vrienden, geld of vaardigheden zijn het verschil tussen lang zelfstandig en zelfredzaam zijn of snel hulpbehoevend worden. Dat zegt de belangenbehartiger voor senioren in reactie op het laatste rapport van het SCP ‘Wmo in de praktijk’ dat vandaag verscheen. Het SCP concludeert onder andere dat mensen niet altijd kunnen terugvallen op hun netwerk en dat ‘het Rijk zich niet rijk moet rekenen als het gaat om het inzetten van informele hulp'. ANBO-bestuurder Liane den Haan is bezorgd: “We waarschuwen inmiddels al jaren: uitgaan van zo veel mogelijk zélf doen is goed, maar alléén als er een stevig netwerk is om iemand te helpen. Gemeenten zien nu dat hulp van mantelzorgers en vrijwilligers helemaal niet voor iedereen is weggelegd, maar zijn na drie jaar Wmo nog altijd niet in staat om het netwerk van mensen te versterken. Dáár moet prioriteit aan gegeven worden."

Netwerk was al niet stevig genoeg

Uit onderzoek van ANBO uit 2014 bleek bijna een kwart van de 11.000 respondenten niet te kunnen terugvallen op een sociaal netwerk en slechts twintig procent gaf aan een beroep te kunnen doen op buren of vrienden. De mate waarin mensen kunnen terugvallen op hun sociale netwerk viel toen ook al tegen, en, zo raadde ANBO-directeur Liane den Haan toen aan: ‘daar moet de komende jaren veel aandacht voor zijn vanuit gemeenten, welzijnswerk en wijkverpleging.’ “Toen al waarschuwden we: onafhankelijk zijn betekent niet dat je alles zelf moet doen. De cultuur van informele hulp vragen moet gaan wortelen in onze samenleving om te zorgen dat deze zorghervorming een succes wordt. Na drie jaar concludeert het SCP dat nog steeds. Ik vind het heel zorgelijk dat er zo weinig geleerd en geïnvesteerd lijkt te zijn."

Ook: maatwerk en cultuur

ANBO heeft al vóór de invoering van de Wmo gepleit voor drie dingen: één: veel aandacht voor het sociale netwerk, zodat mensen ook daadwerkelijk zelfredzaam kúnnen zijn. Twee: écht maatwerk leveren, zodat er zonder (beleids)beperking naar het individu en de context gekeken kan worden en drie: een cultuurverandering bij gemeenteambtenaren die belast zijn met keukentafelgesprekken en de toekenning van middelen of hulp. “Er zijn grote verschillen in aanpak bij gemeenten. Een goed voorbeeld is en blijft Huizen. Door een persoonlijke aanpak helpen ze mensen en zijn ze economisch efficiënt. Het is geen raketwetenschap: iemand met gevorderde dementie en een stevig netwerk van partner, buren, familie en vrienden kan heel lang thuis blijven en een alleenstaande zonder sociale contacten met beginnende geheugenklachten heeft direct hulp nodig. Door daar oog voor te hebben help je mensen echt.” Verder heeft ANBO eind 2017 de aanmoedigingsprijs ‘Pluim’ in het leven geroepen voor gemeenten die voorloper zijn in de informatievoorziening. “Goede voorbeelden zijn er te over, leer van elkaar en zorg dat burgers hun weg weten. Die informatie is gewoon voorhanden.”

Sociaal netwerkers

ANBO heeft een groot netwerk van vitale ouderen en leidde zelf Sociaal Netwerkers op, die eenzaamheid en isolement helpen voorkomen en bestrijden. Ze zoeken mensen thuis op en maken hen enthousiast om mee te doen met activiteiten bij hen in de buurt. Voor meer ingewikkelde hulpvragen, zoals het aanvragen van hulpmiddelen of hulp bij de financiële administratie, verwijzen ze door naar andere vrijwilligers, zoals de ANBO Consulent van de ANBO Raad & Daad Advieslijn, of andere instanties.

Gebrek aan geschikte woningen en perverse prikkels

Verder signaleert het SCP dat samenwerking met onder andere zorgverzekeraars soms moeizaam verloopt, dat de route naar hulp voor hulpvragers en mantelzorgers soms onduidelijk is en dat de verschillende financieringsstromen – Wmo, de wet langdurige zorg en de zorgverzekeringswet zorgen voor perverse prikkels. “Ook hiervoor waarschuwen we al jaren. Er is een prikkel om mensen door te schuiven naar het volgende loket. Terwijl de meeste mensen toch echt thuis ondersteund willen worden. Daar zijn voldoende goede woningen voor nodig, aandacht voor de context en een cultuur onder hulpverleners dat iedere hulpvrager een persoonlijke oplossing nodig heeft."