“Maak gebruik van alle stemmogelijkheden”

Aldus demissionair minister Kajsa Ollongren van Binnenlandse Zaken

Op 17 maart is het zover. Dan mogen we stemmen voor de Tweede Kamerverkiezingen. De procedure is aangepast in verband met corona. Wij spraken met Kajsa Ollongren, demissionair minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, over welke maatregelen er zijn genomen.

Als ANBO geven we geen stemadvies, we roepen onze achterban alleen op om wel te gaan stemmen. Omdat het belangrijk is. Zou u nog eens aan willen geven waarom het zo belangrijk is om, ook nu, te gaan stemmen?
“Het is van groot maatschappelijk en democratisch belang dat de verkiezingen plaatsvinden. Een keer in de vier jaar kunnen kiezers zich uitspreken over het te voeren beleid. In tijden van crisis, zoals nu door corona, is het juist extra belangrijk dat kiezers dit kunnen doen. Met alle speciale voorzorgsmaatregelen verwacht ik dat de gang naar de stembus veilig kan verlopen.”

Er gingen de afgelopen weken stemmen op, onder andere van burgemeesters, om de verkiezingen uit te stellen. Waarom is dat niet gedaan?
“Het is een bijzondere tijd, daar ben ik me van bewust. Desondanks is het voor iedereen mogelijk om veilig zijn stem uit te brengen. We doen er alles aan om het veilig te laten verlopen, voor zowel de mensen die komen stemmen, als voor de stembureaumedewerkers. Daarnaast zijn de verkiezingen gespreid over drie dagen om de drukte te voorkomen. En voor kiezers van 70 jaar en ouder is het mogelijk om je stem uit te brengen per post.”

Kan er nog iets gebeuren waardoor het toch wordt uitgesteld?
“Alles is erop gericht dat de Tweede Kamerverkiezing doorgaat. Het kabinet vindt dat van groot maatschappelijk en democratisch belang. Er is dan ook geen reden voor uitstel. We houden de ontwikkeling van de pandemie nauwgezet in de gaten. Een belangrijke afweging is of de gemeenten in staat zijn om, gegeven de actuele situatie, de verkiezing nog goed en veilig te organiseren. En dat zijn de gemeenten, zij zijn enorm hard aan het werk om dit mogelijk te maken.”

Op de website www.elkestemtelt.nl staat informatie over hoe we kunnen gaan stemmen. Kunt u onze niet-digitale leden vertellen welke maatregelen zijn genomen waardoor iedereen veilig kan stemmen?
“Er worden maatregelen genomen om het stemmen zo te organiseren dat het risico op verspreiding van het coronavirus in de stemlokalen zo klein mogelijk is. De stemlokalen zijn zo ingericht dat u bij het stemmen 1,5 meter afstand kunt houden van andere kiezers en van de leden van het stembureau. In het stemlokaal wordt aangegeven hoe u moet lopen om 1,5 meter afstand te houden. Bij de ingang van het stemlokaal staat desinfectiemiddel voor u klaar. De stemhokjes en andere zogenoemde contactpunten worden regelmatig schoongemaakt. In het stemlokaal moet natuurlijk ook een mondkapje gedragen worden. In elk stemlokaal staat een stembureaulid bij de ingang. Die ziet erop toe dat kiezers alleen het stemlokaal binnen kunnen gaan als er voldoende ruimte is om 1,5 meter afstand te kunnen houden. Dit stembureaulid let er ook op dat kiezers hun handen desinfecteren.”

“Om te mogen stemmen moet u uw stempas overhandigen aan het stembureau. Tussen de stembureauleden die dit werk doen en de kiezer is een kuchscherm geplaatst. U kunt uw identiteitsbewijs voor het kuchscherm tonen. De stembureauleden die de stempas aannemen en het stembiljet en het schone potlood uitreiken, dragen wegwerphandschoenen.”

“Op maandag 15 en dinsdag 16 maart kan in alle gemeenten in een aantal stemlokalen vervroegd worden gestemd, voor kiezers die extra risico lopen door besmetting met het coronavirus. Het gaat dan bijvoorbeeld om mensen met onderliggende ziekten als chronische luchtweg- of longproblemen, hartpatiënten, mensen met diabetes, een nierziekte of een verminderde weerstand.”

“Als u 70 jaar en ouder bent en niet zelf naar het stembureau wilt of kunt gaan, kunt u bij deze Tweede Kamerverkiezing ook per brief stemmen. Mensen van 70 jaar en ouder zijn volgens het RIVM namelijk in het algemeen extra kwetsbaar voor het coronavirus. Kiezers van 70 jaar en ouder krijgen net als alle andere kiezers uiterlijk op 3 maart hun stempas thuisgestuurd. Daar staat op welke opties er zijn om te stemmen, waaronder het stemmen per brief. Het stemmen per brief is natuurlijk geen verplichting. Kiezers beslissen zelf op welke manier zij hun stem willen uitbrengen. Kiezers van 70 jaar en ouder kunnen stemmen in het stemlokaal op 15, 16 of 17 maart, een volmacht geven aan een andere kiezer of stemmen per brief.”

“Tussen 26 februari en 11 maart ontvangen alle kiezers van 70 jaar en ouder thuis de documenten die ze nodig hebben als ze per brief willen stemmen. Daar zit ook een duidelijke en stapsgewijze uitleg bij hoe zij hun stem per brief kunnen uitbrengen. Voor kiezers die per brief willen stemmen zit een heldere instructie bij de stempas. Het stemmen per brief verloopt namelijk iets anders dan het stemmen in het stemlokaal. Daarom is er ook een filmpje waarin wordt uitgelegd hoe het stemmen per brief gaat. Kiezers kunnen ook bellen met de telefonische informatielijn (0800 – 1351), als ze vragen hebben over briefstemmen. Het is niet ingewikkeld, je vult je stembiljet in, doet het in de meegeleverde envelop voor het briefstembiljet, die doe je met de getekende stempas in de retourenveloppe en dan doe je hem op de brievenbus (uiterlijk 12 maart voor 17.00 uur). Kiezers kunnen hun briefstem ook (laten) afgeven bij afgiftepunten voor briefstemmen in de gemeenten. (uiterlijk 17 maart 21.00).”

“Een kiezer die niet in het stemlokaal kan of wil stemmen kan een andere kiezer machtigen om voor hem of haar te stemmen. Dit kan door het geven van een volmacht. Het geven van een volmacht aan een andere kiezer is niet nieuw. Het kan bij alle verkiezingen. Voor deze Tweede Kamerverkiezing gaat het aantal volmachtstemmen dat iemand tegelijk met zijn eigen stem mag uitbrengen wel omhoog, van 2 naar 3. Door het coronavirus kan het gebeuren dat meerdere personen uit hetzelfde huishouden niet naar het stemlokaal kunnen gaan om te stemmen. Met de extra volmachtstem los je dat probleem op.”

“Alle kiezers krijgen bij hun stempas de vragen van de gezondheidscheck toegestuurd. Als kiezers hun stem in een stemlokaal willen uitbrengen, dan moeten zij deze vragen voor zichzelf beantwoorden voor zij naar het stemlokaal gaan. Als het antwoord op een van die vragen ‘ja’ is, dan kun je niet gaan stemmen. In plaats daarvan kun je dan via de achterkant van de stempas iemand anders machtigen. Bij de stembureauleden wordt een gezondheidscheck afgenomen voordat zij aan het werk gaan in de stemlokalen. Zij zijn alleen stembureaulid als zij alle vragen met ‘nee’ hebben beantwoord.”

Waarom kunnen alleen 70-plussers per brief stemmen?
“Omdat er een aantal nadelen aan briefstemmen kleven. Het stemgeheim en de stemvrijheid kan bijvoorbeeld niet op dezelfde wijze worden gewaarborgd als in het stemlokaal. Daarnaast is het voor de Tweede Kamerverkiezing ook organisatorisch niet haalbaar dat iedereen per brief kan stemmen. Dit is uitgebreid in het debat in de Tweede Kamer en de Eerste Kamer aan de orde geweest. Het vervroegd stemmen op 15 en 16 maart biedt vooral voor kiezers onder de 70 jaar die kwetsbaar zijn voor het coronavirus een extra mogelijkheid om te komen stemmen in het stemlokaal. Als zij niet naar het stemlokaal kunnen of willen komen, kunnen zij ook een andere kiezer machtigen om voor hen te stemmen.” 

Hoeveel mensen gaan dit doen verwacht u?
“Er zijn 2,4 miljoen 70-plussers in Nederland. We hebben medio januari door I&O Research laten onderzoeken op welke wijze kiezers bij de komende Tweede Kamerverkiezingen denken hun stem uit te gaan brengen. Dit was ook een vraag van gemeenten. Uit het onderzoek komt naar voren dat 90 procent van de Nederlanders van 18 jaar en ouder is van plan om zelf hun stem uit te brengen in een stemlokaal. Van de 70-plussers wilde op het moment van de meting 59 procent in het stemlokaal stemmen, en gaf 28 procent aan per brief te willen stemmen. 12 procent van de 70-plussers weet nog niet hoe zij gaan stemmen. Dit onderzoek wordt in de aanloop naar de verkiezing nog twee keer herhaald.”

In de VS was, ten onrechte, veel te doen over stemmen per brief. Hoe betrouwbaar is stemmen per brief in Nederland?
“Het briefstemmen in Nederland en de VS is niet goed te vergelijken. De regels in de VS zijn anders en verschillen per staat. In een deel van de Staten mochten de briefstemmen ook nog een hele periode na de dag van stemming binnenkomen en worden meegeteld. In Nederland moeten de briefstemmen op 17 maart voor 21.00 uur zijn ontvangen om mee te kunnen tellen. In de VS moet briefstemmen worden aangevraagd. Dat aanvraagproces gaf in de VS ook problemen.”

“De kiezer kan zijn briefstem voor de Tweede Kamerverkiezing per post versturen of afgeven bij een gemeentelijk afgiftepunt voor briefstemmen. Als de kiezer de brief liever zelf afgeeft bij een afgiftepunt, dan kan hij of zij zelf constateren dat de briefstem is ontvangen. Het afgeven van de briefstem bij een afgiftepunt kan tot en met 17 maart 21.00 uur. Als de kiezer de briefstem per post verstuurt, moet dit uiterlijk 12 maart voor 17.00 uur worden gedaan. PostNL heeft aangekondigd een apart proces in te richten met extra waarborgen om ervoor te zorgen dat briefstemmen die door kiezers uiterlijk 12 maart voor 17.00 uur op de post zijn gedaan goed en tijdig aankomen bij de gemeenten, zodat ze meegeteld kunnen worden.”

Betekent het dat de uitslag in Nederland ook langer op zich kan laten wachten dan ‘normaal’?
“Op 17 maart kan vanaf 07.30 uur worden begonnen met het tellen van de stemmen die op 15 en 16 maart zijn uitgebracht. Ook de stemmen die voor 17 maart per brief zijn uitgebracht kunnen dan worden geteld als ze door de briefstembureaus zijn voor-geopend. Door alle maatregelen die we nemen zoals het tellen op 1,5 meter gaat het tellen mogelijk langer wel iets langer duren. Ondanks dat is de verwachting dat we gewoon op woensdagavond een voorlopige uitslag van de verkiezing zullen hebben zoals altijd.”

Kwetsbare mensen mogen nu twee dagen van te voren stemmen. Denkt u dat veel mensen dat gaan doen?
“Deze twee extra dagen zijn inderdaad vooral bedoeld voor mensen die kwetsbaar zijn voor het coronavirus. Gemeenten openen daarvoor een aantal stemlokalen op maandag 15 en dinsdag 16 maart. We hebben medio januari een onderzoek gedaan onder kiezers van 18 jaar en ouder. Daarin gaf ruim de helft van de kiezers - die in een stemlokaal willen gaan stemmen - aan dat zij van plan zijn om dit op woensdag 17 maart te gaan doen en slechts een klein percentage op de maandag of dinsdag. Daarmee geef je de kwetsbare groep mensen de kans om te gaan stemmen op de rustige maandag of dinsdag.”

Bij welke opkomst bent u tevreden onder de huidige bijzondere omstandigheden?
“Met alle extra maatregelen die we nemen om deze verkiezingen in coronatijd zo goed en veilig mogelijk te organiseren, zorgen we dat iedereen zijn stem veilig kan uitbrengen. En ik roep alle kiezers op, jongeren en ouderen, om gebruik te maken van die mogelijkheden. Want elke stem telt! Natuurlijk hoop ik op een hoge opkomst. Liefst nog hoger dan bij de vorige Tweede Kamerverkiezing. Maar met een gelijke opkomst als in 2017 ben ik tevreden.”

In ANBO Magazine 2, dat nummer verschijnt op 9 maart, staat een verkorte versie van bovenstaand interview.