Puur genot

Een interview met seksuoloog Ellen Laan

Jong of oud – er valt nog veel te leren op het gebied van seks. Want hoe beleef je er echt plezier aan? En wat ís seks nou eigenlijk? We hebben deze en andere vragen voorgelegd aan seksuoloog en psycholoog Ellen Laan (56).

Wat is seks volgens u?
"Voor de meeste mensen betekent seks gemeenschap. Het is jammer dat we dat zo nauw definiëren. Het zou betekenen dat mannen en vrouwen die niet hetero zijn geen seks zouden hebben. Terwijl er steeds meer ouderen uit de kast komen als homoseksueel. Bovendien is gemeenschap, dus vaginale penetratie, voor vrouwen niet het meest opwindende seksuele gedrag. Ik zou seks daarom liever willen definiëren als een ervaring en niet als een handeling. Iets wat samenhangt met hoe prettig iets is en de mate van intimiteit en verbondenheid die je voelt met je partner."

Wanneer stopt intimiteit en begint seks?
"Vaak wordt het woord intimiteit gebruikt als we seks bedoelen, maar dat vind ik verhullend. Dan weten we niet waar we het over hebben. Intimiteit is emotionele verbondenheid en gaat over de kwaliteit van je partnerrelatie. Dat kun je uiten via seks, maar er zijn meer manieren om intiem te zijn. Andersom kun je ook seks hebben zonder verbondenheid of juist verbondenheid in een onenightstand ervaren, dat kan allemaal. Het is ook allemaal goed. Wat we weten uit onderzoek is dat seks die met genegenheid en intimiteit wordt beleefd de seks is die ons het meest gelukkig maakt. Mijn definitie van goede seks is dan ook: met genegenheid gedeeld genot onder gelijken."

Verandert het belang van seks bij het ouder worden?
"Wat je ziet bij langdurige relaties, waarbij het stel de lastige schommelingen van kinderen opvoeden en carrière maken heeft overleefd, dat het contact tussen beiden heel fijn is en dat vaak met seksuele intimiteit wordt geuit. De voordelen daarbij zijn dat die seks minder prestatiegericht is. De seks is relaxter en meer gericht op wat fijn en lekker voelt. Bovendien maken vrouwen zich niet meer zo druk om hoe ze eruitzien. Dat alles komt de kwaliteit van seks ten goede."

Hoe seksueel actief zijn ouderen?
"Statistisch gezien minder actief dan andere leeftijdsgroepen. Tegen elkaar aan liggen, zoenen, opwinding ervaren – dat definiëren we nu misschien niet als seks, als we dat anders gaan zien dan zou het zomaar kunnen zijn dat de cijfers heel anders blijken te zijn."

Wat verandert er lichamelijk naarmate we ouder worden?
"Mannen hoeven niet een erectie te krijgen om klaar te komen. Dat denken we vaak. Het zwellichaam van mannen en vrouwen neemt met de leeftijd af, toch kan je nog heel fijn klaarkomen. Mannen denken dat ze al een erectie moeten hebben voordat ze met seks beginnen. Dat is niet zo. Van vrijen krijg je zin. Zowel vrouwen als mannen raken opgewonden van vrijen."

Lust gaat dus niet met pensioen?
"Er wordt vaak gezegd dat je regelmatig seks moet hebben om zin te blijven houden. De gedachte daarachter is dat je testosterongehalte op peil blijft. Zowel voor vrouwen als mannen is dat zo. Alleen werkt het niet zo in de praktijk. Want de ervaring moet wel goed zijn. Pas als je hoog opgewonden raakt of klaarkomt hou je je testosterongehalte op peil. Pas dan werkt het ook op je hormoonaanmaak, zowel bij mannen als vrouwen."

Beleven mannen en vrouwen evenveel plezier aan seks?
"Meer nog onder jongeren dan bij ouderen speelt de ongelijkheid tussen mannen en vrouwen als het gaat om seksueel plezier. Vrouwen trekken nog te vaak aan het korte eind, te meten aan de hoeveelheid orgasmes en pijnklachten. Veel vrouwen nemen dat voor lief. In een vaste relatie 'hoort' gemeenschap. Dat hoort bij de vrouwelijke rol. Daarom wil ik de definitie van seks veranderen, want het gaat om genot."

Hoe kunnen vrouwen meer genieten?
"Seks is meer dan een mechanistische stimulans van de geslachtsorganen. Je hele lichaam is een seksueel orgaan als je je daarvoor openstelt. Daarnaast wil ik benadrukken dat er veel te weinig wordt gedaan met de genitaliën van vrouwen. Voor de man is penetratie een optimale manier om een orgasme te bereiken. Voor een vrouw ligt dat heel anders. Het vrouwelijk geslachtsorgaan is juist veel ongevoeliger. Dat is maar goed ook, het is vooral een baringskanaal. Anders zou het veel te pijnlijk zijn om een kind te baren. Voor het plezier hebben we de clitoris en die zou juist bij vrouwen gestimuleerd moeten worden."

Zijn er voordelen aan seks (blijven) hebben?
"Wat we uit onderzoek weten: mensen die regelmatig plezierige seksuele ervaringen hebben, hebben over het algemeen een grotere kans om zoveel jaar later nog steeds gezond te zijn. Dus er is een samenhang tussen (het ontbreken van) ziekte en plezierige seks. Bij mannen hangt dat samen met frequentie en bij vrouwen met plezierige seksuele ervaring. Als je met een goede verhouding met je lichaam ouder wordt, kan seks een bron van troost en intimiteit zijn. Ook al werkt je lijf niet meer zoals toen je jong was. Dan is het wel fijn dat seks niet meer zo gaat over die prestatie, maar over voelen en genieten."

Wat gebeurt er met het belang van seks als je ziek wordt?
"De laatste jaren is er steeds meer aandacht voor seksuele activiteit als je een aandoening hebt. Want ook al werkt alles niet meer zoals toen je gezond en jong was, je kunt nog steeds intimiteit en opwinding delen. Het gaat niet meer zo makkelijk en spontaan en vanzelf. Het lijf wordt strammer, het reageert wat minder snel. Terwijl juist als je lijf wat kuren vertoont seks een bron van intimiteit kan zijn. Dan gaat het om de ervaring, om het voelen en niet het moeten. Een van de lastige dingen voor jonge mensen is dat ze denken dat zin iets is waar je geen moeite voor hoeft te doen. Ouderen weten allang dat je voor plezierige seks wat moet doen. Dat je je ervoor moet openstellen. Niet verwachten dat het allemaal vanzelf gaat."

En wat dan als je niet meer met je partner bent, als je bijvoorbeeld naar een verzorgingshuis moet?
"In de laatste fase van hun leven worden mensen vaak gescheiden van hun partner. Dat is een bron van zorg onder mij en mijn collega's. Het maakt lichamelijkheid en seksuele expressie ongelooflijk ingewikkeld. Het is zeker niet zo dat mensen geen seks meer willen als ze ouder worden. Gelukkig is daar steeds meer onderzoek naar, want het draagt bij aan de kwaliteit van leven. Lust hebben mensen tot op hoge leeftijd. Ook al is het natuurlijk zo dat mensen vanwege allerlei redenen niet meer met elkaar vrijen. Dat hangt ook samen met onze definitie van seks. Want is seks is naast gemeenschap hebben ook: tegen elkaar aan liggen, zoenen, opwinding ervaren. De definitie van seks verbreden, daar doen we zowel mannen als vrouwen een groot plezier mee."

En waarom is die definitie zo belangrijk?
"Het is dan niet meer zo normatief en mensen moeten doen wat ze zelf fijn vinden. Zo denk ik dat we met een bredere definitie van seks de kloof tussen mannen en vrouwen willen dichten als het gaat om frequentie van orgasmes en de pijn die vrouwen ervaren tijdens gemeenschap. Tien procent van de jongere vrouwen ervaart pijn bij gemeenschap; als het een somatische aandoening was, dan zouden we dat een epidemie noemen. En toch hebben we het er bijna niet over. We vinden het vrij normaal, vrouwen verbergen het vaak zelfs voor hun partner. Vrouwen vinden dat de coïtus gewoon door moet gaan en dat komt weer hoe we seks definiëren. Zowel mannen als vrouwen denken dat het niet goed is voor de gezondheid van mannen als ze opgewonden zijn maar er niet van klaarkomen. Klaarkomen kan ook anders, vind ik. Dat hoeft niet via het lichaam van een ander die daar pijn van kan ondervinden. Daarvoor hebben we bredere definitie van seks nodig om dat acceptabel te vinden. Laten we wat we normale seks vinden verruimen; dan is dat geen issue meer. Dan is als iets om samen te delen en van te genieten en niet meer als gemeenschap."

Zijn er nog meer misstanden over seks?
"We denken dat seks een mannelijke drift is, gestuurd door testosteron. Dat het niet gezond is om mannen daarin te remmen, dat mannen seks nodig hebben. Maar voor vrouwen is testosteron ook belangrijk. Bovendien is het niet zo dat mannen zich niet meer kunnen beheersen als ze te veel testosteron hebben. Dan hoor ik de mannen in de zaal vaak sputteren. Een veelgehoord argument is dan de natuur, ze verwijzen dan naar het dierenrijk. Mijn antwoord daarop is dat het eraan ligt naar welke diersoort je kijkt. Ik ken soorten waarbij het vrouwtje degene is die initieert en met alle mannetjes in de troep seks heeft. Als vrouwen dat doen levert dat reputatieschade op. Niet alles wat mensen doen heeft zijn weerslag in het dierenrijk. Wij hebben een neo cortex, wij kunnen nadenken. Anders dan de meeste dieren hebben wij mensen altijd seks. Wij maken zo'n enorm groot ding van seks. We zien seks als een constante biologische kracht, dat je als man altijd zin moet hebben anders ben je geen echte man. Dat zie je nergens in het dierenrijk. Maar die vergelijking hoor je nooit. Seks wordt vaak in verband gebracht met reproductie. Penis- en vaginaseks is goed voor het voortbestaan van de soort en daarom moeten we die seks ook het lekkerst vinden. Maar we hebben veel meer seks dan nodig is voor het voortbestaan van onze soort. Seks gaat dus niet over voortplanten, seks is een sociale aangelegenheid. Slechts één procent van de seksuele interactie van een heterostel is gericht op voortplanting. De rest is voor de lust en verbinding."

Ellen Laan

Ellen Laan (56) is hoogleraar seksuologie en psycholoog in het Academisch Medisch Centrum in Amsterdam. Zij werd wereldwijd bekend met haar onderzoek naar seksualiteitsbeleving van vrouwen. Samen met haar collega Rik van Lunsen schreef zij het boek Seks! Een leven lang leren. Hierin laten zij voor jong en oud de ingrediënten voor een bevredigend seksleven zien.

5 tips voor fijne seks

  1. Vergeet de gangbare definitie van seks. Ellen: "Seks is omgeven door allerlei normen. In mijn praktijk is de meest voorkomende vraag 'Ben ik wel normaal?' Laten we de definitie wat normale seks is verruimen."
  2. Blijf met uw partner praten over seks. Ellen: "De meeste problemen rondom seks komen voor in de relatiecontext. Het wordt vaak een probleem als mensen denken dat ze hun partner iets ontzeggen. Als de ene partner minder zin heeft, komt dat vaak omdat die partner ook minder plezier beleeft aan seks."
  3. Geef aan wat u prettig vindt. Ellen: "Het gaat over mogen voelen in plaats van moeten. Dat is belangrijk. Bovendien komt dat de seksuele ervaring enorm ten goede."
  4. Zorg ervoor dat je samen plezier hebt in seks. Ellen: "Stellen die met plezier vrijen, vrijen langer door."
  5. Bedenk: seks hoéft niet. Ellen: "Als de seks niet leuk is, dan stoppen stellen daarmee. Daar is ook niks mis mee. Want het hoéft niet. Seks – doe het met plezier of doe het niet."
Seksuoloog Ellen Laan
Seksuoloog Ellen Laan